By : Rev. Chan
Thang
Biadomhnak
Rev. That Dun tuanbia hi mi tampi nih tial a si cang
ko nain Belhar khuami nih hram kan rak thawk I a rak thlahtu kan rak sinak kha
khoika Magazine le capar hmanh ah hmuh a si bal lo. Thingkung cu a hram um lo
in a thei a tlai kho ballo, cu bantuk in Belhar khuami nih Rev. That Dun a
hram ( a chungkhar) hna kum 9 chung rak zohkhenh piak hna hlah usilaw Mission
rian ah a rak kal kho hnga lo cu caah kan Pa Rev. That Dun chunkhar zohkhenhtu
kan si bantuk in Rev. That Dun a rian tuannak ah a Hram kan si tiah kan I ruat
ve caah Rev. That Dun Mission rian tuannak kong cu a tawi fiannak in langhter
kan duh nak a si.
Belhar khrihfabu nih
Rev. That Dun hram kan si ko tiah kan I ruahnak le Matupi ram ah Mission
riantuan ding ah thlah a sinak tuanbia cu tlau lai kan sian lo tuk caah TABC
Magazine ah tel ve ding in pek a rak si I a cheuchum cu rak langhter a si ve.
Mah belte CBC (ZBC hlan) Missionaries tuanbia chuah ding ah timhlamhnak rak
ngeih asi lio ah kan pa Rev That Dun kong hi telh chih ve ding in a tuanbia (
Belhar Khrihfa bu nih kan rak thlah I a chungkhar kum 9 chung kan rak
zohkhenh hnanak) cu telh piak ve ding in
11 August 2013 ah kan kuat hna I kan ca kuat cu tha tein an hmuh tiah kan theih,
kan rak I lawm ngai, tutan cu Pathian thawng in Pathian nih rak hman duh vemi khua
kan sinak chim thlak lo te rel a si ve cang lai tiah ngeih ngai in ka um,
tuanbia cauk a chuah taktak tik ah cun ka pa Rev. That Dun tuanbia ah a hram a
rak simi Belhar khrihfa bu kong pakhat hmanh a tel lo.
CBC
Missionaries tuanbia cauk I Rev. That Dun tuanbia chung ah a hram a simi Belhar
khrihfa bu kong hna telh loin khua dang kong hna a tel tik ah ruah a rem hrim
lo. Zei ruang ah dah telh kan si lo tizong a rauh awk kan hngal lo. A si ne ah
kum 9 chung kan tuanbia vialte kha lih maw a rak si ne hnga? Rev. That Dum
mission rain ah thlah a rak si lio a nung rihmi nupa hna nih fiang tein hngalhmi a si ko caah
tutan ah Bawipa sunparnak caah tiah rak langhter than ka duh ko.
Rev. That Dun a rak chuahkehnak le a umnak
Rev. That Dun cu U Do Tum Tluangram (A) khuami le Pi Dawi Par
Ng Nualpi (Ngun Ling Tlakmi) khuami hna I an fapa pahnihnak a si.
1910 kum ah a nu khua Ng
Bualpi ah an I thial, 1912 kum ah Rev. That Dun cu a chuah I 1910 kum in 1930
kum (kum20 chung) Ng Bualpi khua ah cun an um. Cu lio ah Ng Bualpi cu inn 80 an
rak si Rev. That Dun te cu Vuangtu miphun hna he Ng Bualpi khua chung, Hnahkhar
veng timi ah khua an rak sa ti hna I inn dawng 15 hrawng an rak um. Cu ka hmun
ah cun Bangla zong a rak um. 1930 kum ah lungbun in a pa umnak Tluangram (A)
lei ah an I thial than. A ruang cu lawki chan lio a si caah buaibainak tete a
um ruang ah a si ko lai tiah Ng Bualpi khua nu/pa nih an chim.
Hi ka zawn ah hin Rev. That Dun cu Ng Bualpi ah a chuakmi a si
caag Ng Baulpi khuami a si ti usilaw kan palh lai tiah ka zum lo. Bualpi nupa
le Belhar nupa hna chim ning zong ah a chuahnak cu Ng Bualpi a si ko an ti dih
ko.
A Sianginn kainak
1920 kum ah Rev. That Dun cu Mizoram Ng Bualpi khua
primary sianginn ah tangli a awng (cu
lio tangli cu missionary singinn a si I tangthum tiang kha primary school ti
arak si) ca a thiam I sung lo tein a
awng peng. Ca a chimtu (a saya ) hna cu pu Dar Liana le Pu Hluan Thuama an rak si. cu lio I Ng Bualpi khua
bawi cu Pu Ngun Ling a si. Pu Ngun Ling nih a tlakmi khua a si caah Ng Bualpi
tiah an auhnak cu a si. Pu Ngun Ling hi Cinzah Bawi a rak si.
Bible singinn a kainak le Mission rian a tuannak
Rev. That Dun cu 1924 kum ah khrihfa a lut, 1925 kum January in
April thla tiang (thlali chung) R. Alorraine dirhmi Serkawl Bible sianginn ah a
kai, 1933 kum December 25 ni ah lungrang va ah Saya Leng Kham nih tipilnak a
pek. 1940 kum ah pi Tial Fom (Belhar khuami) he an I um.
Pi Tial Fom cu Belhar
khuami pu Tial Kung le pi Sui Khen hna I an fa pathum lak ah a hniang bik asi.
Pi Tial Fom chuahpi hna cu :
1. Pu Mang Hnun
2. Pi Sang Ci le
3. Pi Tial Fom hna cu an si.
Rev.That
Dun cu Mission riantuan a duh caah thlang lei laitlang Matu ram ah mission riantuannak
hmun hlethlai ding ah a vung kal. mission Rian tuan ding ah kawh/uahmi ka si,
tuan lo awk ka tha lo zei poah sisehlaw ka Bawipa caah ka kal lai tiah
Biachahnak a ngei.
Cu ti cun mitu ram cun a vun kir I Tluangram (A) khua cu hi hin
bawmh a hal hna ka Bawipa riantuan lo awk ka tha lo caah thlanglei Laitlang matu
ram ah kal in khrih dawtrnak a thei rih lomi hna sin ah krhih thawng tha chim
ding in kal ka tim. Cu caah a tu ah ka chungkhar pawl kal pi awk an that rih lo
caah ka chungkhar hna cu k arak lak khawh hna hlan chung nan rak ka zoh piak
hna lai Bawikhrih min in bawmh kan hal ko hna e tiah a nawl hna. Cu lio ah
TluangRam (A) cu khrihfa inn dawng 3 te lawng an rak si caah nan kan halmi cu
kan in bawm kho lailo tiah an rak el. Lung rawk ngai in a rak um lam dang a
kawl than a hmuh tilo caah ka pu le khua tu ah ka kal lai I bomhnak ka hal hna
lai tiah biachahnak a ngei than. Belhar khua cu khrihfa inn dong 15 an rak si.
cu lio I lakphakti thaw tak ah ruahmi kawkaw lakphakti cu a rak put I Belhar
khua ah bomhal ding cun a ra i khua nupa sin ah hitin bia a chim “ka pi ka pu
le kanu can ka pa can a simi krhihfa hruatitu le nupa vial te hna nan hmai ah
zangha nawl kan duhmi hna cu ka khuami nih mission rian ka kal kar ah ka chungkhar
an ka zoh piak khawh ding an si lo caah nanmah nih ka um lo kar chung vial te
ka chungkhar hi nan ka zoh piak khawh lai tiah ka zumh, nanmah nih khua fakpi
in nan ka ruah piak lo ah cun a kal kho ding ka si lo caah rak ka zangfah hram
u?” tiah upat bu tein a chimh hna. Cu lio ah Belhar khrihfa up hna cu Pu Dar
Maung, Pu Lian Sang, Pu Hrang Luai le a dang khua nupa Pu Ram Ling, Pu Hram Tum
min chim khawh lo mi pathum a zate minung 8 an rak si.
An bia lehnak cu hihi a si
“kan khua te ah inn tung te na bunh I kan khua te ah khua na sak ko ah cun
Belhar ah kan in cohlan lai I kan sining a hrawm lai I na sining zong kan I
hrawm ve ko lai zeipoah ah kan si khawh chung in kan I bawm lai, cun na kal
chung vial te zong na chungkhar cu kan zohkhenh ko hna lai tiah an rak leh”.
Rev That Dun cu a rak lawm tuk I a mithli a thla ka pi ka pu khuami hna ka lawm
tuk nan chimmi poah ka cohlan a rak ti hna I lunglawm te in lakpkhatti a putmi
zong hmunkhat teah an ding ti hna.
1943 kum ah Belhar khua cun an chungkhar in a ra I a nupi Tapa
Pu Mang Hnun inn pawng ah khuami nih inn te an tom piak hna I an chungkhar in
Belhar cun khua an vun sa.
.
Belhar nih peng ah an sok piak
1943 kum i Bual le Vailamtlang komh in Lulpilung khua ah tuahmi
Bible conference ah Belhar nupa nih biatung an dirh I Rev. That Dun cu matu ram
ah Mission rian tuan ah kal ding in an fehter. Cun 1944 kum February 12 ah peng
pa nga komh in tuahmi vanzang civui zong ah rak fehter a si than, hi kum march
thla 4 Tiddim peng khuasak khua CBC civui zong ah an lanhter than tik zong ah
rak fehter than a si.
Cu ti cun a donghnak 1944 kum February 12 CBC civui I fehter a
rak si lio ah kumkhat ah Rs. 240 bomh ding in biachahnak an rak tuah colh.
Khrihfa bu nih an sok piaknak kha a dotdot tein hlawnhtlinnak an ngeih caah khuami
an lung a rak lawm tuk I thlacam piaknak te zong an rak nge. Cu ti cun Mission
rian tuan ding ah fehter a si bantuk in Rev That Dun cu 1944 in Belhar khua le
a chungkhar hna kal tak in mitupi ram lei ah a thawh, cu lio zong ah cun Belhar
khua nupa nih Rs.70 te an rak rawnh ve, 14 May, 1944 ah mitupi peng Ngaleng
khua cu a phan I Pahtian rian cu tuan hram a thawk.
Rian Tuan A Thoknak le Theitlai hmumi kong tlawm pal
1945 kum ah Belhar khua ah cun a rak kan
tlawng ta than, a mah lawng si lo in a riantuannak ah a mah a dirkamhtu tha
ngai Tlangval Mr. Tlangpi zong a rak tlunpi ve. Khuami nih Mr. Tlangpi an hmuh
tik ah an I lomhnak a sang khun zumtu thar Bawipa thawng in kan hmu a thil hruk
eih ning te zoh tik ah lung a hmui tuk an rak ti I an I lawm taktak hna.
1946 kum bak ah Mr. Tlangpi le zumtu thar
Val Ti Pal le Val Ti Val a rak I tlun pi than hna I an mah le an thuam te he
zoh dawh ngai in tete khannak hna an rak ngei I khuami an I lomh tuk ah an tap
dih hna, an rak I pumhnak ah Rev. That Dun nih a chimmi cu hi hna 3 hi li le
thal lak ah ka nunnak a ka vengtu an si hi hna um hna hlah sehlaw a tu bantuk in
nan ka hmu in thawngtha kan I hrom kho hnga lo, kan mui zong kan I hmu kho hnga
lo a ti I a tap thluahmah. ZBC No.25 ai thawh I a hohmanh sa kho loin an rak
tap dih hna cu lio an rak I duhdawtnak hi hmurka in an chim kho lo a tu tiang
ah seihno hna nih phung bangin an phai.
Rev. That Dun Matupi ram ah rian a tuan chung
vial te Tikir khua in saya Ceih Dun nih tuanvo a rak lak ton. Rev. That Dun a tlun khawh ve can poh ah an
pahnih tein an rak I bawm zungzal tawn. Kum 1948-1951 tiang (kum 3 chung) Rev.
That Dun cu Johnson siangbawipa a dirhmi sianginn ah Bible ca a cawng i upatnak
certificate te zong an rak pek.
1951
kum Bible ca a cawn dih Belhar a rak tlun ah khuami nih vok in hang an sauh I lunglomhthlacamnak
le pathian sin thluachuah halpiaknak te zong an tuah piak. Rev. That Dun
cu Mitu ram ah Pathian rian tuan ding in
pumpeknak a ngeih bantuk in khua ah can sau um awk a that ti lo caah 1951 kum dongh lai ah khuami hna kal tak in sian
lo bu tein Matupi ram lei ah a chungkhar hna he an pawk.
Rev. That Dun a inn chungkhar cu Belhar
khrihfabu nih kum 9 chung an rak zohkhenh hna. Rev. That Dun fale Ngun Men le
Van Kung hna cu Belhar khua chuak an si. Khuami nih mah khuami ah an ruah hna
bantuk in Mitu ram lei an I thawh ni ah khuapi tein khua chuah hau ka tiang an
thlah hna, tah buin an rak I then hna. Pu Ram Ling le Pu Hram Tum hna nih cun
Zephai khua tiang an rak thlah hna.
Khuami nih kum 9 chung a chungkhar an rak
zohkhenh khawhnak le amah zong nupi le fa tiang lak than kho ding in lam a kan hruaitu
cu pathian a si caah an I lawm tuk.
Pathian
nih a riantuantu ding ah a rak kan thim ve I kan pa Rev. That Dun hna zong
thlachuah an ka pek piak tiah kan I lawm tuk i 2004 ah Amah Rev. That Dun
Philhlonak ah tiah Belhar Khua Baptist Biakinn kam te ah khuami ram chung ram
leng I bawm in 24’× 15 inn dothnih te an
sak ve I Rev. That Dun villa tiah a min an pek.
Cun khuami nih an hmaizah I an si tawk
tein upat hmaizahnak an pek ko. Thih hnu pangpar thi awihnak in nun chung ah a
jubilee te zong kan tuah piak khawh lomi hi siaherhnak tampi an ngei ve. Kan pa
le a simi Rev. Ceih Kio (golden jubilee) le Pu Dar Maung (Diamond jubilee) cu
an si tawk tein pathian thawng in an rak hman khawh hna. Amah ca cun inn te
long hi amin tlaulonak cah an tuah khawh mi a si.
Pa pa Rev. That Dun thlan zoh ding ah le kan pa a kan dawtpiaktu
Matu khrihfa bu sin zong ah lomhnak bia chim le thluachauh hal piak diang in
Belhar khrihfabu nih 9/3/2015 ah minung 5 kha an thlah hna I can tha tein an va
hmang kho hna.
A kalmi hna cu:
1. Rev. Chan Thang (Retired Pastor, Belhar Baptist Church)
2. Pastor Tin Khar (Present Pastor, Belhar Baptist Church)
3. Rev. Khamh Cung (TMC)
4. Rev. Hrang kio (Mission Church)
5. Pu Van Kam (Retired township education officer) hna an si.
Rev
That Dun nih Pathian rian tuan a timh lio ah dirkamhtu a rak herh lio can I
Bawipa nih a kut ke ah a rak kan hmanmi cung ah lawmnak tampi kan ngei. cu long
si loin Matu ram cu Bawipa zumtu hna ram ah a cang ve I techin fapar hna nih
hmai lei ah cak deuh le tha deuh in an kal pi khawh chin lengmang lai ti
ruahchannak kan ngeihmi zong kan I lomhnak ngan taktak an si fawn.
Charhchanmi:
1. Pu Za Dun, Saiha Mizo Ram, Interview.
2. Pu J. Hrang Duna, Ng Baulpi (khua nupa), Interview.
3. Pu Dar Maung, Diamand Jubilee Magazine.
4. Belhar khua nupa Interview tuahmi hna:
a. Pu Ram Ling (tleicia)
b. Pu Lian Sangn (tleicia)
c. Pu Hrang Luai (tleicia)
d. Pu Ram Ling (tleicia)
e. Pu Hram Tum (tleicia) hna an si.